Τα σχολεία και οι δάσκαλοι του Γένους

Με την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους, ο λαός βυθίζεται στο σκοτάδι της αμάθειας και της αγραμματοσύνης για ένα περίπου αιώνα.



Από τα μέσα του 160υ αιώνα αρχίζουν να ιδρύονται σχολεία με πρωτοβουλία της Εκκλησίας. Τα "κοινά", που πρόσφεραν στοιχειώδεις γνώσεις και τα "ελληνικά" που κάλυψαν, ως ένα βαθμό, την ανάγκη για ανώτερη μόρφωση.

"Το κρυφό σχολειό", πίνακας του Νικόλαου Γύζη

Δεν εννοούμε σχολεία αντίστοιχα με τα σημερινά. Τα μαθήματα γίνονταν στο νάρθηκα της εκκλησίας ή σε κάποιο ταπεινό χώρο. Οι δάσκαλοι ήταν παπάδες ή καλόγεροι. Οι μαθητές ήταν συνήθως ομάδες 10 - 15 ατόμων, διαφόρων ηλικιών, που παρακολουθούσαν αυτοσχέδιες παραδόσεις, μερικές ώρες το πρωί ή το βράδυ ή όποτε ευκαιρούσε από τις δουλειές του ο δάσκαλος.



Μάθαιναν ανάγνωση από εκκλησιαστικά βιβλία (Οκτώηχος, Ψαλτήρι, Απόστολος κ.α), Οι μαθητές κάθονταν σε ψάθες ή χαλί και ο δάσκαλος σε σκαμνί.
Έγραφαν πάνω σε πλάκες με κοντύλι. Οι τιμωρίες των αμελών μαθητών ήταν πολύ συνηθισμένες τότε, ενώ επιβραβεύονταν και οι επιμελείς μαθητές.



Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές που να επιβεβαιώνουν το θρύλο του "κρυφού σχολειού", ότι δηλαδή οι Έλληνες έστελναν κρυφά τα παιδιά τους στο σχολείο, επειδή οι Τούρκοι το απαγόρευαν. Ο θρύλος υποδηλώνει το φόβο των ραγιάδων για τον κατακτητή τους.

Αδαμάντιος Κοραής

Τα σχολεία που ιδρύθηκαν ειδικά το 18ο και 19ο αιώνα ήταν τόσο πολλά που έρχεται σε αντίθεση με την παράδοση του "κρυφού σχολειού".
Πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού, αλλά και του ελληνικού χώρου ιδρύουν σχολεία από το 18ο αιώνα και μετά. Τα σχολεία επανδρώνονται με σπουδασμένο διδακτικό προσωπικό. Η διάδοση της τυπογραφίας κάνει πιο εύκολη την επαφή των Ελλήνων με τις ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης και αυτό δυναμώνει την εθνική αφύπνιση και τη λαχτάρα για μόρφωση και απελευθέρωση του Γένους.

Κοσμάς ο Αιτωλός

Σημαντική είναι και η προσφορά των δασκάλων του Γένους. Αυτοί ήταν μορφωμένοι άνθρωποι που προσπάθησαν να εμφυσήσουν στο λαό αγάπη για την πατρίδα, την ελευθερία, την ισότητα, την αδελφοσύνη.
Σημαντικότεροι ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κύριλλος Λούκαρης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Κωνσταντίνος Κούμας και δεκάδες άλλοι.

Άνθιμος Γαζής